Anafilaksja (wstrząs anafilaktyczny) – objawy i postępowanie

Anafilaksja

Anafilaksja jest to nagła, zagrażająca życiu, uogólniona szybko postępująca reakcja z nadwrażliwości, która występuje po kontakcie z czynnikiem uczulającym ( których może być bardzo dużo). Charakterystyczne dla tej reakcji jest nagły początek objawów ze strony układu krążenia

• przyśpieszone bicie serca,
• spadek ciśnienia tętniczego,
• osłabienie,
• a nawet utrata przytomności,
• może wystąpić także świąd skóry czy pokrzywka.  

W przebiegu tej reakcji  występują objawy, ze strony skóry, błon śluzowych, a także układów oddechowego, pokarmowego i układu krążenia.

Reakcje z nadwrażliwości zostały podzielone na alergiczne i niealergiczne.

Alergiczne

Alergiczne – w której biorą udział czynniki immunologiczne. Jeśli w reakcji alergicznej zostanie stwierdzone uczestnictwo przeciwciał IgE, wówczas taka reakcja jest nazywana IgE-zależna. W tym przypadku anafilaksja jest to nagła, uogólniona reakcja z nadwrażliwości, gdzie główne objawy mogą być ze strony błon śluzowych, skóry a także układu oddechowego, pokarmowego i krążenia. W tej reakcji uczulenie mogą powodować np. pokarmy.

Niealergiczne

Niealergiczne – gdzie nie stwierdza się udziału czynników immunologicznych, czyli reakcja niezależna od przeciwciał IgE (reakcja anafilaktoidalna). Wtedy reakcja ma charakter niealergiczny czyli anafilaksja niealergiczna. A reakcję mogą powodować takie czynniki jak np. reakcja na zimno.

Zatem anafilaksja może mieć charakter alergiczny i wynikać z reakcji układu immunologicznego ( wstrząs alergiczny ) jak również anafilaksja może nie mieć związku z układem immunologicznym czyli reakcja niealergiczna tzw. anafilaktoidalna.

Reakcja anafilaktyczna ( wstrząs anafilaktyczny )

Jedną z postaci anafilaksji, jest wstrząs anafilaktyczny i należy do najcięższych, ponieważ obejmuje zaburzenia ogólnoustrojowe i jest zagrożeniem życia. Objawy występują z reguły bardzo szybko bo nawet od kilku sekund do kilkudziesięciu minut i najczęściej dotyczą zaburzeń w układzie krążenia. Jeśli objawy wystąpią bardzo szybko po kontakcie z alergenem, to najczęściej gwałtowniejszy jest przebieg wstrząsu i większe zagrożenie dla zdrowia.  Bywa także, że wstrząs anafilaktyczny rozwija się wolniej, bo w trakcie kilku godzin od chwili kontaktu z czynnikiem uczulającym. Pozytywem reakcji, która rozwija się wolniej jest to, że osoba ma więcej czasu na rozpoznanie objawów i szybką reakcję.

Wstrząs anafilaktyczny idiopatyczny – czyli taki, gdzie nie udaje się odnaleźć przyczyny.

Wstrząs anafilaktyczny – przyczyny

Najczęstszymi przyczynami wywołującymi wstrząs anafilaktyczny są:

• pokarmy – orzeszki ziemne i laskowe, ryby, cytrusy, owoce morza  ( skorupiaki ), najczęściej powodują uczulenie wśród dorosłych, natomiast mleko krowie, jaja, soja, pszenica, ryby są powodem niepożądanych reakcji u dzieci,
• leki – antybiotyki, leki przeciwzapalne, środki kontrastowe z jodem ( np. badanie tomografem z kontrastem ), różnego rodzaju szczepionki, odczulanie ( w szczególności wstrzyknięcia podskórne ),
• użądlenia przez owady – pszczoły, osy, szerszenie, trzmiele,
• alergeny wziewne – sierść psa, kota, lateks,
• z pośród innych przyczyn powodujących uczulenie można wymienić wysiłek fizyczny, reakcja na ciepło – zimno, lateks a nawet stres.

Narządy
jakie najczęściej ulegają wstrząsowi to: błony śluzowe, skóra, układ pokarmowy,
układ oddechowy i układ krążenia. 

Anafilaksja objawy

Anafilaksja może wystąpić w ciągu paru minut do nawet kilku godzin po kontakcie z czynnikiem wyzwalającym. Jedne z pierwszych objawów, które mogą wystąpić to bladość ( obniżenie ciśnienia tętniczego krwi ), duszność, opuchlizna oczu a także uczucie: osłabienia, nudności, wymioty, uczucie braku powietrza, zawroty.

Do najczęstszych objawów anafilaksji zaliczamy:

• zaczerwienienie skóry twarzy,
• ból głowy, zawroty,
• zatkany nos,
• katar,
• świąd skóry,
• ból zamostkowy,
• bladość,
• duszność,
• słabe tętno,
• wymioty,
• ból brzucha.

W ciężkich postaciach wstrząsu anafilaktycznego może dojść do obrzęku krtani co spowoduje niedrożność dróg oddechowych i w konsekwencji tego obrzęku osoba może się udusić. Dlatego jest to najniebezpieczniejszy objaw wstrząsu, a pomocne mogą być w tym przypadku zimne okłady w okolicy krtani.

Natomiast objawy takie jak kaszel, drapanie w gardle, zaczerwienienie czy wysypka mogą wystąpić w lżejszych stanach anafilaksji.

Podział na objawy

Ze strony narządów:

objawy skórne – rumień, świąd, pokrzywka, obrzęk, bladość skóry.

Ze strony układu:

– pokarmowego – wymioty, biegunka, nudności, ból brzucha,

– oddechowego – kaszel, chrypka, duszność, świszczący oddech, uczucie braku powietrza,

– krążeniowego – obniżenie ciśnienia tętniczego, omdlenie, silne osłabienie, kołatanie serca.

Objawy jakie mogą towarzyszyć osobie w trakcie wstrząsu, to także pocenie się, chłodna i blada skóra. A w skrajnych przypadkach utrata przytomności.

Wstrząs anafilaktyczny – występowanie

Wstrząs anafilaktyczny dotyka około 1 – 3% osób rocznie i częściej występuje u kobiet i u młodych osób. Za objawy występujące u dzieci, najczęściej odpowiadają pokarmy, natomiast u dorosłych są to użądlenia przez owady i leki. Użądlenia, pokarmy i leki są najczęstszymi przyczynami reakcji anafilaktycznych i częstość występowania stale rośnie. Wziąć się to może ze zwiększonego zażywania lekarstw (uczulenie na substancje użyte do produkcji) lub też nowych technik zastosowanych w procesie wytwarzania żywności. Jedną z najczęstszych przyczyn zgonu jest zbyt późne podanie adrenaliny. Ok. 2 – 3 % przypadków zbyt późnego podania adrenaliny kończy się zgonem.

Przeczytaj również: Wyprysk kontaktowy alergiczny

Astma oskrzelowa

Wstrząs anafilaktyczny – choroby sprzyjające

• astma,
• alergia na orzeszki ziemne,
• nadciśnienie tętnicze ( zażywane leki ),
• choroby układu krążenia.

Jak postępować w razie wystąpienia reakcji anafilaktycznej

• Pierwszym krokiem jaki należy wykonać, jeśli jest to możliwe, przerwanie kontaktu z czynnikiem, który wywołał wstrząs. Może to być np. żądło owada, które w miarę możliwości należy usunąć.
• Następnie osoba, u której wystąpił wstrząs musi sobie zrobić zastrzyk z adrenaliny domięśniowo w przednio boczną część uda, zastrzyk można wykonać nie zdejmując ubrań. Jeśli osoba posiada przy sobie ampułkostrzykawkę należy mu ją podać. Jeśli jest to niemożliwe powinna zrobić to osoba przeszkolona.
• Ważne jest także ocenić jaki jest stan chorego, a mianowicie: drożność dróg oddechowych, układ krążenia ( tętno ), stan skóry, czy chory oddycha i czy jest przytomny.

Następnie

• bezzwłocznie trzeba wezwać pogotowie ratunkowe pod nr 112 lub 999. Jeżeli jednak chory sam chce jechać do szpitala, to pod żadnym pozorem nie wolno puszczać go samego, ponieważ istnieje zagrożenie utraty przytomności.
• Należy zażyć lek przeciwhistaminowy, osobom nieprzytomnym niewolno podawać leku.
• Pozycja jaką chorego należy ułożyć to leżąca na plecach z uniesionymi nogami, jeżeli jednak występują u chorego wymioty to pozycja jaką osoba musi przyjąć to pozycja bezpieczna na boku.
• Osoba przebywająca sama w domu powinna zostawić otwarte drzwi, żeby nie utrudniać ratownikom wejścia do domu.
• Do przyjazdu pogotowia ratunkowego, należy monitorować stan chorego, ciśnienie tętnicze, częstość oddechów krążenia lub oddechu, w przypadku braku oznak życia należy podjąć akcję reanimacyjną w innym przypadku może się to skończyć zgonem.

Adrenalina

Adrenalina występuje naturalnie w organizmie, wydziela się podczas silnego stresu lub zagrożenia.  Jej działanie polega na zmniejszaniu intensywności objawów, kurczy naczynia krwionośne powodując wzrost ciśnienia tętniczego, zmniejsza obrzęk tkanek.

Wstrząs anafilaktyczny – diagnoza

Rozpoznanie opiera się głównie na występujących objawach, które są przeważnie charakterystyczne dla wstrząsu anafilaktycznego. Choć bywa i tak że objawy są niewielkie i mogą być mylone z np. zatruciem pokarmowym (wymioty) lub bagatelizowaniem objawów (wysypka).

Ważnym elementem w późniejszym leczeniu czy postępowaniu jest ustalenie czynnika, który przyczynił się do wystąpienia wstrząsu – co może nie być łatwe.   

Leczenie – anafilaksja

Wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego u osób wymaga natychmiastowej reakcji, podania leków, oceny stanu pacjenta i natychmiastowego wezwania pogotowia ratunkowego. Następnie jeśli to możliwe usunąć alergen, który wywołał reakcję anafilaktyczną i w zależności od stanu pacjenta udzielić pomocy. Ponieważ objawy wstrząsu anafilaktycznego przeważnie nasilą się bardzo szybko, postępowanie to musi nastąpić przed przyjazdem pogotowia ratunkowego.

Osoby wyprowadzone ze wstrząsu anafilaktycznego (niezależnie czy były to łagodne czy ciężkie objawy) powinny udać się do szpitala na kilka dni celem obserwacji, diagnostyki i ewentualnych powikłań po wstrząsie.

Leki

 W przypadku wstrząsu anafilaktycznego pierwsze, co należy podać to adrenalina. Zalecane jest domięśniowe podanie adrenaliny w przednioboczną część uda, ponieważ podskórne podanie adrenaliny wolniej się wchłania. 

W przypadku duszności, pomocne są preparaty inhalacyjne, które rozszerzają oskrzela i zmniejszają obrzęk.

Następnymi lekami są glikokortykosteroidy i leki przeciwhistaminowe, które zapobiegają narastaniu objawów i ponownemu nawrotowi wstrząsu.

 Leki przeciwhistaminowe – zmniejszają wysypkę i świąd.

Glikokortykosteroidy – mają silne działanie przeciwalergiczne i zapobiegają ponownemu nawrotowi wstrząsu.

Prewencja

Znalezienie czynnika jest bardzo ważnym elementem, ponieważ pozwoli to w przyszłości uniknąć nieprzyjemnych objawów wstrząsu, dlatego powinno się wykonać badania takie jak testy skórne i próby prowokacyjne.

Jednym ze skutecznych leczeń jest odczulanie preparatami celowanymi  w dany alergen. Trwa ono długo bo od 3 do 5 lat, ale pozwala zmniejszyć reakcje uczuleniowe.

W zapobieganiu objawów wstrząsu:

1. pomocnym jest wprowadzić dietę eliminacyjną jeżeli czynnikiem uczulającym są alergeny pokarmowe, tj. unikanie pokarmów które uczulają. Należy czytać etykiety na produktach.
2. w przypadku uczulenia na użądlenia owadów ważne jest aby unikać:

• przebywania na świeżym powietrzu, spacerów wśród łąk,
• spożywania pokarmów na zewnątrz, co zapobiegnie  wpadnięciu owada do posiłku lub picia, unikać słodkich produktów. Pożywienie należy trzymać w szczelnie zamkniętych pojemnikach,
• intensywnych perfum,
• ubrań jaskrawych, kolorowych,
• nie wykonywać gwałtownych ruchów (w pobliżu mogą być też  inne owady), należy oddalić się bezpiecznie.

Jeśli jesteś, osobą narażoną na wstrząs noś ze sobą zestaw przeciwwstrząsowy.

Jak się jej wystrzegać – anafilaksja

Przede wszystkim należy unikać czynnika, który wywołuje reakcję anafilaktyczną.

Osoby, które wiedzą że są uczulone mają a przynajmniej powinny mieć przy sobie ampułkoszczykawkę z adrenaliną, którą mogą sami sobie zaaplikować lub mogą to zrobić osoby odpowiednio przeszkolone. Pomocne może być także podanie do ręki adrenaliny lub lekarstwa osobie, u której wystąpił wstrząs anafilaktyczny (np. z torebki czy plecaka).

Niezależnie od tego, czy był to lekki wstrząs czy zagrażający życiu, każda osoba, która doświadczyła wstrząsu powinna udać się do szpitala na badania i obserwację  po przebytym wstrząsie.

Natomiast, osoby z anafilaksją idiopatyczną powinni cały czas stosować leki przeciwhistaminowe, w celu zapobiegania nieprzewidzianym reakcją anafilaktycznym.

Ważnym krokiem, jest edukacja osób narażonych na wystąpienie wstrząsu, a także osób z najbliższego otoczenia.