Ekspozycja na alergeny może kojarzyć się z nasilonymi objawami uczulenia. Tymczasem właśnie na ich podawaniu polega immunoterapia swoista, czyli odczulanie. Jak wygląda, ile trwa oraz czy odczulanie jest skuteczne?
Co to jest odczulanie?
Farmakoterapia to objawowa metoda leczenia alergii, natomiast odczulanie (immunoterapia swoista) jest jedyną metodą terapii wpływającą na przyczyny.
Mechanizm działania alergii, w dużym uproszczeniu, polega na rozpoznawaniu przez organizm danych substancji jako wrogie. W efekcie produkowana jest histamina odpowiedzialna za procesy zapalne. Immunoterapia swoista to „nauka” organizmu, że substancje te nie są zagrożeniem.
Odczulanie stwarza ogromną szansę na poprawę komfortu życia chorujących na pyłkowicę, alergiczny nieżyt nosa czy dla których użądlenie owadów błonkoskrzydłych wiąże się z poważnym ryzykiem anafilaksji.
Na czym polega?
Jedyną skuteczną metodą leczenia alergii wziewnych jest odczulanie. Na czym polega? Paradoksalnie, na przyjmowaniu substancji wywołujących uczulenie.
Polega na podawaniu szczepionek zawierających ekstrakty alergenów, które dobierane są na podstawie przeprowadzonych testów alergicznych. Początkowo są to niewielkie dawki, które, systematycznie zwiększane aż do dawki maksymalnej – podtrzymującej, mają wypracować odporność organizmu na antygeny zewnątrzpochodne. Szczepionki mają za zadanie pobudzać produkcję limfocytów T, które hamują wytwarzanie przeciwciał IgE odpowiedzialnych za powstanie reakcji alergicznej.
Odczulanie iniekcyjne zaczęło być wypierane przez nowoczesne metody, w których alergeny podawane są podjęzykowo, donosowo lub dooskrzelowo.
Jak się przygotować?
Odczulanie poprzedzone jest wizytami u alergologa. Ten, na podstawie przeprowadzonego wywiadu, a także na bazie testów alergicznych czy badań z surowicy krwi, rozpozna dokładną przyczynę i zdecyduje, czy możliwe jest wdrożenie leczenia. Niestety, nie we wszystkich przypadkach – istnieją przeciwwskazania do podjęcia tego typu terapii.
Jak jeszcze przygotować się do odczulania? Na pewno warto uzbroić się w cierpliwość. Leczenie może trwać nawet kilka lat, a wizyty u specjalisty, w przypadku immunoterapii podskórnej, mogą początkowo odbywać się nawet z tygodniową częstotliwością. Istotne są także chęć współpracy pacjenta oraz jego sumienność w przyjmowaniu szczepionek – pomijanie ich wiąże się z nieskutecznością leczenia.
Zobacz także:
Oznaczenie stężeń IgE w alergii – całkowite i swoiste
Punktowe testy skórne – jaki jest ich przebieg i zalety
Donosowy test prowokacyjny – wskazania, przeciwwskazania
Kiedy najlepiej zacząć odczulanie i czy można przerwać
Kiedy najlepiej zacząć odczulanie? Tę wątpliwość na pewno rozwieje alergolog, jednak zazwyczaj kurację rozpoczyna się, gdy ekspozycja na alergeny jest zerowa lub minimalna. Przykładowo – odczulanie na pyłki drzew i traw warto zacząć jesienią czy zimą, ponieważ wtedy ich pylenie jest najmniejsze. Natomiast odczulanie na np. roztocze kurzu domowego najlepiej zacząć przed sezonem grzewczym.
Ważne jest aby przed podjęciem immunoterapii zminimalizować objawy alergii np. lekami antyhistaminowymi, ponieważ nie powinno się rozpoczynać odczulania w czasie zaostrzenia objawów. Dlatego też, leczenia nie należy zaczynać w momencie największego pylenia konkretnej rośliny czy w czasie sezonu grzewczego.
Czy odczulanie można przerwać? Wszelkie odstępstwa od przyjętego harmonogramu leczenia należy skonsultować z lekarzem prowadzącym. Prawdopodobnie poinformuje on o tym, że terapię można zakończyć w dowolnym momencie bez skutków ubocznych, jednak nie będzie ona skuteczna i co gorsze może dojść do nawrotu choroby.
Wskazania i przeciwwskazania
Jak każda metoda leczenia – odczulanie ma swoje za i przeciw. Za podjęciem kuracji przemawia jej wysoka skuteczność, z kolei długi, trwający nawet kilka lat proces, może być przeszkodą.
Oprócz wad i zalet istnieją również wskazania oraz przeciwwskazania do odczulania, o których indywidualnie zadecyduje specjalista.
Wskazania do odczulania:
- uczulenie na alergeny wziewne (np. pyłki roślin)
- nieskuteczność dotychczasowych terapii
- niemożność unikania alergenu
- występujący alergiczny nieżyt nosa
- alergiczne zapalenie spojówek
- astma alergiczna
- wiek powyżej 5-6. roku życia
Przeciwwskazania do odczulania:
- brak chęci współpracy ze strony pacjenta
- choroby współistniejące mogące negatywnie wpływać na nowy rodzaj terapii
- choroba nowotworowa
- silna astma – źle kontrolowana
- silne atopowe zapalenie skóry
- choroby autoimmunologiczne
- ciąża
- wiek poniżej 5-6. roku życia
Ile trwa odczulanie?
Długość trwania terapii to jej znaczny minus. Jednak biorąc pod uwagę ulgę, którą może przynieść uczulonemu, warto ją rozważyć. Ile trwa odczulanie? Zazwyczaj od 3 do nawet 5 lat. Wizyty w początkowych miesiącach terapii odbywają się z regularnością co tydzień, dwa, a po dojściu do dawki podtrzymującej, co cztery, pięć tygodni i wykonywana jest tylko w gabinecie alergologicznym. Odczulanie bez zastrzyków nie wymaga tak częstych wizyt u alergologa, aczkolwiek wiąże się z większym wkładem finansowym. Pierwsze podanie szczepionki odbywa się w gabinecie lekarskim a następne pacjent może przyjmować w domu.
Istnieje kilka modeli immunoterapii, które różnią się czasem trwania:
- Odczulanie całoroczne – stosuje się je, gdy pacjent przez cały rok narażony jest na kontakt z alergenami np. z roztoczami kurzu domowego.
- Odczulanie przedsezonowe – wdrażane jest jedynie w wybranych tygodniach w roku poprzedzających np. pylenie leszczyny.
Czy immunoterapia jest bezpieczne i czy warto się odczulać
Pacjenci przed podjęciem nowego leczenia zastanawiają się, czy odczulanie jest bezpieczne i czy warto. Immunoterapia – jak każdy rodzaj kuracji – niesie ze sobą pewne ryzyko. I choć skutki uboczne nie są często dokumentowane, u pacjenta mogą wystąpić powikłania w postaci obrzęku krtani, napadu astmy czy wstrząsu anafilaktycznego. Z tego względu po podaniu szczepionki zaleca się odczekać około 30 minut w pobliżu gabinetu lub placówki medycznej.
Czy warto się odczulać? Dla osób silnie uczulonych na alergeny, których nie są w stanie unikać (np. roztocza kurzu domowego lub pyłki drzew), immunoterapia może być jedyną szansą na złagodzenie objawów alergii przez uodpornienie organizmu na dany alergen co niewątpliwie przełoży się na poprawę komfortu życia.
Odczulanie – rodzaje
Konwencjonalną metodą immunoterapii jest iniekcyjne podawanie szczepionek zawierających ekstrakty alergenów. Istnieją również inne rodzaje odczulania:
- Odczulanie podjęzykowe – polega na przyjmowaniu tabletek lub kropli umieszczanych pod językiem, a następnie połykaniu ich. Brak iniekcji oraz rzadsze wizyty niż w przypadku immunoterapii podskórnej są ciekawą alternatywą szczególnie dla dzieci.
- Odczulanie biorezonansem – niekonwencjonalna metoda odczulania oraz rozpoznawania alergenów. Opiera się na teorii, według której komórki organizmu wytwarzają pole elektromagnetyczne. Pole to zakłócane jest nieprawidłowościami w postaci wirusów czy alergenów. Odczulanie biorezonansem polega na bezbolesnym przesyłaniu fal elektromagnetycznych przez ciało pacjenta w celu przywrócenia homeostazy.
Poza odczulaniem podjęzykowym wyróżnia się także inne drogi podania alergenów – donosowe czy dooskrzelowe w postaci inhalacji.
Odczulanie u dorosłych a odczulanie dziecka
Tradycyjna metoda immunoterapii polega na początkowym wstrzykiwaniu niewielkich dawek ekstraktów alergenów, a następnie stopniowo zwiększaniu dawki alergenu aż do osiągnięcia dawki podtrzymującej. Tego typu terapii mogą poddać się zarówno dorośli, jak i dzieci, jednak nie młodsze niż 5-6 lat. Odczulanie u dorosłych nie ma górnej granicy wieku. Pod uwagę brane są stan zdrowia pacjenta oraz obecność chorób współistniejących i przyjmowane leki.
Nowoczesne metody odczulania takie jak immunoterapia podjęzykowa stanowią dla dziecka bezbolesną alternatywę, która dodatkowo nie wymaga tak częstych wizyt u specjalisty. O kwalifikacji do tego typu terapii decyduje alergolog.
Odczulanie alergia – na co można się odczulać?
Niestety, nie na wszystkie alergeny można się odczulać. Immunoterapia swoista jest skuteczna wyłącznie w przypadku alergii powietrznopochodnych – alergeny sezonowe – pyłki drzew, traw oraz alergeny całoroczne – np. roztoczy kurzu domowego, sierść zwierząt, pleśni a także na jad owadów błonkoskrzydłych.
Istnieje jednak nadzieja dla alergików pokarmowych – trwają intensywne badania, w których opracowywane są metody zwiększania tolerancji na daną żywność.
Czy odczulanie jest skuteczne?
Skuteczność odczulania pacjentów jest bardzo wysoka, zwłaszcza w przypadku uczulenia na jad owadów, alergicznego nieżytu nosa oraz astmy alergicznej, jednak zależy od takich czynników jak właściwa kwalifikacja, sumienne przyjmowanie dawek przez pacjenta czy brak trwałych zmian w organizmie spowodowanych niekontrolowaną astmą lub AZS.
Ponadto na efektywność wpływa rodzaj alergenu. Przykładowo – skuteczność odczulania na jad owadów wynosi nawet 99%, na pyłki drzew około 90%, ale już na sierść psa czy kota około 60%.
O skuteczności odczulania mówi się, gdy kilkuletnia terapia dobiegnie końca i nie wystąpią objawy alergii. Istnieją przypadki, w których już w pierwszym roku nastąpiła poprawa, ale i takie, w których przez brak rezultatów należało zrezygnować z terapii.
Odczulanie – skutki uboczne
Przed rozpoczęciem leczenia specjalista prowadzący powinien poinformować pacjenta o możliwych skutkach ubocznych odczulania. Dolegliwości jakie mogą wystąpić to między innymi świąd oraz dyskomfort w miejscu wkłucia szczepionki. W przypadku odczulania doustnego może pojawić się podrażnienie warg czy gardła.
Do poważniejszych powikłań związanych z immunoterapią należą reakcje ogólnoustrojowe jak nieżyt nosa, pokrzywka, wzmożenie symptomów astmy czy obrzęk naczynioruchowy. Występują zazwyczaj bezpośrednio po podaniu szczepionki, w związku z czym po odczulaniu zaleca się pozostanie w pobliżu placówki medycznej.
Odczulanie – koszt
Na wizycie lekarskiej warto zapytać, ile kosztuje odczulanie, aby względy finansowe nie były powodem do zaprzestania rozpoczętej już terapii.
Koszt odczulania iniekcyjnego zależy od wyboru szczepionki i podawanej dawki. Odczulanie na pyłki, roztocza i pleśnie jest refundowane przez NFZ. Niestety, na obniżenie kosztów terapii nie mogą liczyć uczuleni na sierść zwierząt czy jad owadów.
Nowoczesne metody immunoterapii są znacznie droższe – ich cena oscyluje wokół nawet kilku tysięcy złotych rocznie. Jednak warto uwzględnić rzadsze wizyty w placówce medycznej, a co się z tym wiąże – niższe koszty transportu – oraz wygodę przyjmowania dawek.