Czym są alergeny kontaktowe?
Każdego dnia nasz organizm napotyka na różnego rodzaju alergeny kontaktowe, jednak nie wszystkie wywołują objawy uczulenia. I nawet jeśli u jednej osoby jakaś cząsteczka może wywołać objawy uczulenia to dla innej osoby ta sama cząsteczka może być całkiem obojętna.
Alergeny kontaktowe, są to związki chemiczne, z których większość to hapteny o niskiej masie cząsteczkowej nie większej niż 500 daltonów. Natomiast związki te, stają się pełnowartościowymi alergenami dopiero po związaniu się z białkami naskórka i w bezpośrednim kontakcie ze skórą powodują różnego rodzaju podrażnienia skóry.
Do dziś znanych jest ponad trzy tysiące alergenów kontaktowych i wciąż poznawane są nowe, ponieważ chemizacja środowiska i uprzemysłowienie sprzyja powstawaniu nowych substancji uczulających. Pomimo ogromnej ilości substancji, które wykazują działanie alergizujące, to najczęściej uczulają środki konserwujące, substancje zapachowe i metale.
Reakcje alergiczne a alergeny kontaktowe
Najczęściej po kontakcie z alergenem występują reakcje niegroźne czyli znikają po usunięciu czynnika wywołującego uczulenie. Może jednak się zdarzyć że, reakcja alergiczna nabierze dużo silniejszą postać i obejmie np. układ oddechowy czy układ pokarmowy. Natomiast w najgorszym przypadku może nawet prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, który może być zagrożeniem życia. Ponieważ reakcja alergiczna może przybrać różne postacie nie należy bagatelizować objawów takich jak np. duszności, zawroty głowy, osłabienie, obniżenie ciśnienia czy wymiotów, itp.
Najczęstsze alergeny kontaktowe
Nikiel, jest jednym z najczęstszych alergenów kontaktowych w Europie podobnie jak i w Stanach Zjednoczonych i jest bardzo rozpowszechniony. Dlatego znajdziemy go w wielu stopach metalowych, które są wykorzystywane do produkcji różnych akcesoriów odzieżowych, klamer do pasków, biżuterii, zegarków, monet, narzędzi, sztućców, garnków, a nawet występuje w aparatach ortodontycznych. Jest to kilka przykładów, ale skala występowania jest znacznie większa. Natomiast bardziej podatne na uczulenia są kobiety, czego wynikiem może być rozwój kontaktowego zapalenia skóry. Dlatego uważa się że noszenie kolczyków, biżuterii lub innych metalowych przedmiotów, które są w długotrwałym kontakcie ze skórą za główny czynnik powodujący uczulenie.
Przeczytaj także: Alergeny inhalacyjne
Inne równie ważne
Alergenami kontaktowymi są także różnego rodzaju substancje, materiały i tworzywa, które mogą być przyczyną alergii kontaktowej. Bardzo często działanie uczulające mają również środki chemiczne, kosmetyki, a zwłaszcza o intensywnym zapachu, środki czyszczące, detergenty, proszki do prania, konserwanty, barwniki. Również uczulające mogą się okazać np. guziki, tworzywa sztuczne, oprawki okularów czy lateks.
Jak widać, alergeny kontaktowe są zawarte w wielu środkach i przedmiotach codziennego użytku.
Alergeny kontaktowe przykłady i źródło ich pochodzenia – tabela
| Lp. | Substancja (alergen) | Źródło pochodzenia (gdzie występuje) |
| 1 | nikiel | biżuteria, metalowe zapięcia, klamry od pasków, zegarków, metalowe elementy wykończenia ubrań, narzędzia |
| 2 | chrom | skóra, zapałki, cement, farby wodne, oleje |
| 3 | kobalt | cement, żywice poliestrowe, glina, emalie, farby do malowania ceramiki |
| 4 | kalafonia | mydła, plastry, tworzywa sztuczne, kleje, farby, pasty, woski, kosmetyki |
| 5 | lanolina | maści, kosmetyki |
| 6 | barwniki | ubrania, farby do włosów |
| 7 | antybiotyki | zasypki, maści, kremy, materiały opatrunkowe |
| 8 | histaminolityki | kremy przeciwświądowe |
| 9 | alergeny roślinne | sumak jadowity, chryzantema, prymula |
| 10 | balsam peruwiański | kosmetyki, leki stosowane miejscowo, skórki owoców cytrusowych, przyprawy, perfumowana, herbata i tytoń, olejki eteryczne, gumy do żucia, lody |
| 11 | środki konserwujące | maści, kremy |
| 12 | miejscowe środki znieczulające | czopki, aerozole, kremy przeciwbólowe i przeciwświądowe |
| 13 | guma w domu i w pracy | rękawice, obuwie, opony |
| 14 | substancje zapachowe | dezodoranty, kosmetyki, środki czystości |
| 15 | parabeny | konserwanty kosmetyków, produktów spożywczych |
| 16 | żywica epoksydowa | żywice lane, kleje, emalie, farby, lakiery antykorozyjne |
| 17 | formaldehyd | kosmetyki, środki odkażające, kleje, tworzywa sztuczne, chłodziwa, leki dentystyczne |
| 18 | akrylany | sztuczne paznokcie, materiały dentystyczne, cement ortopedyczny, lakiery, farby |
| 19 | glutaraldehyd | środek odkażający do narzędzi medycznych i fryzjerskich |
| 20 | terpentyna | przylepce, chłodziwa, środki do polerowania, farby, kosmetyki, środki do czyszczenia metali |
| 21 | timerosal | konserwant szczepionek, kropli do oczu, płynów do soczewek kontaktowych |
Co powodują alergeny kontaktowe?
Głównymi czynnikami, które wywołują alergiczne kontaktowe zapalenie skóry są alergeny kontaktowe, do których należy nikiel, chrom, kobalt, formaldehyd, kosmetyki a także guma.
Jedną z najczęstszych dermatoz występujących po kontakcie z alergenami kontaktowymi jest wyprysk kontaktowy, nazywany również kontaktowym zapaleniem skóry. Jest to postać wyprysku, która występuje po bezpośrednim kontakcie z alergenem. Wyróżniamy postać choroby ostrą i przewlekłą.
Przeczytaj także: Atopowe zapalenie skóry (AZS)
Objawy
Alergeny kontaktowe mogą powodować szereg reakcji alergicznych, a może się to objawiać różnego rodzaju zmianami skórnymi, w okolicy jamy ustnej, spojówek czy nawet powodować reakcję ogólnoustrojową.
Do najczęstszych objawów zaliczamy:
- zaczerwienienie skóry,
- wysypka,
- pokrzywka,
- bąble i pęcherzyki,
- świąd.
Zmiany powstają w miejscu gdzie doszło do kontaktu alergenu ze skórą i ustępują nie pozostawiając żadnych blizn czy śladów. Może się też zdarzyć że zmiany przybierają charakter rozsiany.
Każdy, następny kontakt z alergenem może być bardziej nasilony ale i zdarza się że alergia może mieć charakter przejściowy.
Niektóre alergeny mogą mieć inny charakter działania, ponieważ zależy to od drogi jaką dostaną się do organizmu. Na przykład osoby uczulone na niektóre białka w żywności, wówczas do uczulenia może dojść nie tylko po spożyciu – alergia pokarmowa, ale również na drodze bezpośredniego kontaktu ze skórą – alergia kontaktowa. Natomiast osoba uczulona na lateks gumy naturalnej może mieć objawy ze strony układu oddechowego – alergia wziewna, a w bezpośrednim kontakcie ze skórą, objawy skórne – alergia kontaktowa.
Rozpoznanie
Wyprysk kontaktowy alergiczny opiera się na dobrze przeprowadzonym wywiadzie jak również szczegółowym badaniu przedmiotowym. Ważną informacją jest również lokalizacja i umiejscowienie zmian skórnych po kontakcie z alergenem. A także czas jaki upłynął między ekspozycją na alergen a pojawieniem się wykwitów chorobowych. Natomiast zmiany pojawiają się zwykle w ciągu 24 – 48 godzin po kontakcie z alergenem. Zależy to również od substancji uczulającej i od sposobu ekspozycji na alergen. Są to nieodzowne elementy postępowania diagnostycznego. W alergicznym kontaktowym zapaleniu skóry standardem diagnostycznym są testy płatkowe, ponieważ ta metoda charakteryzuje się dość dużą czułością i wynosi między 70 – 80%.
Umiejscowienie zmian skórnych a alergeny kontaktowe – tabela
W tabeli poniżej zostały przedstawione najczęstsze przyczyny wyprysku kontaktowego w poszczególnych częściach ciała.
| Lp. | Lokalizacja zmian skórnych | Alergeny |
| 1 | owłosiona skóra głowy | szampony, farby do włosów, kosmetyki do pielęgnacji włosów |
| 2 | twarz | kosmetyki, kremy do golenia, leki stosowane miejscowo, substancje zapachowe, filtry do opalania |
| 3 | powieki | pyłki, kosmetyki, aerozole, leki stosowane miejscowo, środki czyszczące, perfumy |
| 4 | nos | perfumy, chusteczki higieniczne – zapachowe, krople do nosa |
| 5 | uszy | oprawki okularów, kolczyki, leki do stosowania miejscowego |
| 6 | usta | pasty do zębów, kosmetyki, płyn do higieny jamy ustnej, protezy, leki stosowane miejscowo, szminki |
| 7 | szyja | kosmetyki, perfumy, biżuteria, ubrania, szaliki, chustki |
| 8 | pachy | mydła, kosmetyki, depilatory, dezodoranty, barwione ubrania |
| 9 | ramiona | kosmetyki |
| 10 | nadgarstki | biżuteria, zegarki, rękawiczki gumowe |
| 11 | ręce | rękawiczki gumowe, kosmetyki, skóra |
| 12 | tułów | metalowe wykończenia ubrań |
| 13 | okolica narządów płciowych | płyny do mycia, kosmetyki, środki nawilżające, prezerwatywy, leki stosowane miejscowo |
| 14 | okolica odbytu | leki do stosowania miejscowego, czopki, środki czystości, papier toaletowy-zapachowy |
| 15 | podudzia | leki miejscowe np. do stosowania w leczeniu owrzodzeń podudzi, sztuczne włókna |
| 16 | stopy | skarpety, obuwie (guma, klej, farba), leki przeciw poceniu się stóp, środki przeciwgrzybiczne |
Leczenie
Leczenie alergicznego kontaktowego zapalenia skóry obejmuje leczenie miejscowe a także leczenie ogólne, a zależne jest to od stopnia nasilenia choroby. Ponadto w leczeniu najważniejsze jest unikanie substancji, które powodują wyprysk kontaktowy.
W leczeniu miejscowym w zależności od fazy w jakiej jest choroba stosujemy maści i kremy GKS (glikokortykosteroidy). Pomocne w leczeniu są także emolienty, które pomagają odbudować uszkodzoną barierę naskórkową zniszczoną w wyniku przebiegu procesu zapalnego. Swoim działaniem nawilżającym i natłuszczającym chronią skórę również przed nadmierną utratą wody i przed innymi szkodliwymi czynnikami.
W leczeniu ogólnym stosuje się leki przeciwhistaminowe, ponieważ mają działanie przeciwświądowe, natomiast w cięższych przypadkach stosuje się ogólne kortykosteroidy. W przypadku kiedy leczenie nie przynosi zadowalających efektów można zastosować fototerapię promieniami UVA lub UVB. Można zastosować też fotochemioterapię tzw. metoda PUVA, czyli naświetlanie promieniowaniem UVA, przed którą należy przyjąć lek tzw. psoralen.