Astma oskrzelowa
Nazywano ją również dychawicą oskrzelową, ponieważ skurcz oskrzeli i ich znaczne obkurczenie powoduje nagły atak duszności. Obecnie astma oskrzelowa jest ostrym i przewlekłym stanem zapalnym górnych dróg oddechowych.
Astma oskrzelowa (z greckiego Asthma czyli zadyszka) jest to choroba układu oddechowego, która właśnie przez skurcz oskrzeli wywołany różnymi czynnikami, powoduje upośledzenie funkcji oddechowych i trudności w oddychaniu. Astma jest chorobą o zróżnicowanym przebiegu i ciężko jest przewidzieć jej objawy. Częstotliwość jak i nasilenie dolegliwości mogą się znacznie różnic. Objawy mogą występować od kilku razy w ciągu miesiąca do nawet kilku razy w ciągu doby. Nasilenie objawów astmy oskrzelowej też może się bardzo różnić, od łagodnego nasilenia po bardzo ostrą postać.
Stan zapalny, który toczy się w drogach oddechowych powoduje obturację, skurcz oskrzeli i jest przyczyną astmy. Poprzez stan zapalny wydzielane są różne substancje, mediatory, następuje przerost i pogrubienie ścian oskrzeli i mięśni, które zlokalizowane są w ścianach oskrzeli. Efektem zapalenia jest postępujący proces pogrubienia i usztywnienia ścian oskrzeli, które u zdrowej osoby są bardzo elastyczne. Podczas napadu astmy przyczyną zwężenia ścian jest skurcz mięśni, ale główną rolę w pojawieniu się objawów astmy nie jest sam skurcz i zmniejszający przepływ powietrza, ale zapalna choroba dróg oddechowych. Zatem można powiedzieć, że astma jest zapaleniem oskrzeli, któremu dodatkowo towarzyszy znaczny ich skurcz. Astma oskrzelowa powoduje w naszych oskrzelach nieodwracalne zmiany, przez stan zapalny dochodzi do niekorzystnej przebudowy tkanki.
Występowanie
Astma oskrzelowa należy do jednej z najpoważniejszych chorób cywilizacyjnych na świecie. Wzrost zachorowań na astmę oskrzelową obserwowany jest od ponad 50 lat, zwłaszcza w krajach wysoko rozwiniętych. W skali globalnej szacuje się, że astma występuje u około 10–15 % dzieci i u 5-10% dorosłych. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na świecie chorych na astmę może być nawet około 300 mln osób. W samej Polsce chorych na astmę oskrzelową jest około 4 mln osób.
Objawy astmy oskrzelowej:
- świszczący oddech,
- kaszel,
- ucisk w klatce piersiowej,
- problemy z oddychaniem zwłaszcza przy wydechu,
- obrzęk błony śluzowej,
- uczucie ciężaru w klatce piersiowej,
- uczucie duszności.
Objawem astmy oskrzelowej jest przede wszystkim utrudniony świszczący oddech i kaszel (najczęściej suchy). Podczas ataku chory ma duży kłopot z oddychaniem, może zrobić wdech, za to z wydechem ma duży problem i na ogół jest przestraszony. Jego oddech i czynność serca przyśpieszają. Atakom astmy oskrzelowej towarzyszy uciążliwy, męczący kaszel. Podczas ataku chory najczęściej przyjmuje pozycje stojącą lub siedzącą. Napady duszności występują najczęściej w nocy lub nad ranem, ponieważ oskrzela się obkurczają i zmniejsza się drożność dróg oddechowych.
Podczas ataku u chorego może wystąpić zabarwienie sinawe na twarzy i kończynach. Objawy mają najczęściej charakter napadowy i mogą pojawić się nagle, a może je wywołać przemęczenie, wysiłek fizyczny, zimne powietrze, infekcja, kontakt z alergenem. Stres może działać niekorzystnie ponieważ chory denerwując się przed niespodziewanym atakiem sam może nasilić lub wywołać atak. U chorych na astmę oskrzelową nie muszą występować wszystkie objawy, zdarza się, ze kaszel może być dominującym lub jedynym objawem. Jest to wtedy tzw. wariant kaszlowy astmy, który często występuje u dzieci. Alergia na niektóre leki np. aspirynę może mieć związek z pojawieniem się objawów astmy oskrzelowej.
Objawy mogą ustąpić samoistnie lub pod wpływem właściwego leczenia. Dlatego ważne jest leczenie astmy, ponieważ nieleczona może prowadzić do nasilania się dolegliwości i trwałych zmian, a także upośledzenia układu oddechowego, rozedmy płuc, niewydolności krążenia. Nad prawidłowo leczoną astmą oskrzelową można uzyskać kontrolę, gdzie objawy praktycznie nie występują i nie będą nam przeszkadzać w codziennym życiu w pracy czy w szkole.
Astma oskrzelowa – czynniki i przyczyny:
Przyczyny astmy oskrzelowej nie są do końca poznane, zdaniem lekarzy jest to najczęściej zespół czynników genetycznych i środowiskowych, który może przyczynić się do powstania astmy.
Czynniki genetyczne
Pacjenci, których rodzice lub dziadkowie chorowali na astmę lub alergię mają większe predyspozycje genetyczne wywołujące astmę oskrzelową, jest to najczęściej atopowa odmiana astmy oskrzelowej. Do czynników genetycznych zalicza się nadprodukcję immunoglobuliny IgE – astma alergiczna. Predyspozycje genetyczne mogą się też aktywować przez alergeny, które występują w otoczeniu pacjenta.
Przeczytaj również:
Oznaczenie stężeń IgE w alergii – całkowite i swoiste
Czynniki środowiskowe
Do czynników środowiskowych, które mogą nasilać lub wywołać astmę oskrzelową należą: różnego rodzaju pyłki, sierść zwierząt, kurz, roztocze kurzu domowego, grzyby pleśniowe, zanieczyszczenie powietrza, smog, dym papierosowy. Astma wywołana tymi czynnikami ma znamiona astmy alergicznej i najczęściej chorują na nią dzieci. Kontakt z tymi alergenami wywołuje stan zapalny w układzie oddechowym, obrzęk błony śluzowej, nadmiar zalegającego śluzu, czego następstwem są napady duszności, kaszlu i problemy z oddychaniem. Natomiast u osób dorosłych astma oskrzelowa związana jest najczęściej z zanieczyszczeniem środowiska: smog, dym, pyły i palenie papierosów czynne jak i bierne.
Czynnikami, które wywołują ataki astmy są też:
- środki chemiczne, drażniące opary,
- zmiana pogody, zimne powietrze,
- artykuły spożywcze zwłaszcza te ze środkami konserwującymi,
- niektóre leki niesteroidowe, leki przeciwzapalne, beta – blokery, kwas acetylosalicylowy, leki stosowane w leczeniu chorób układu krążenia,
- farby lakiery,
- wysiłek fizyczny,
- stres,
- infekcje układu oddechowego przeziębienie, zapalenie zatok, zapalenie płuc,
- palenie papierosów,
- toksyny,
- śmiech
- intensywny zapach perfum.
W astmie oskrzelowej dużą rolę odgrywają alergeny wziewne ( inhalacyjne ), tj. małe cząsteczki wdychane z powietrzem, które powodują szereg zmian w układzie oddechowym. Dlatego można powiedzieć, że astma oskrzelowa ma najczęściej podłoże alergiczne i może mieć związek z:
alergenami
- pyłków traw, drzew, chwastów, krzewów,
- zwierzęcymi pióra, sierść psów, kotów,
- roztoczy kurzu domowego,
- grzybów pleśniowych,
- kurzu domowego.
Ciągły wzrost zachorowań na astmę spowodowany jest:
- zanieczyszczeniem powietrza, np. dym, spaliny, smog, zwłaszcza w dużych miastach,
- rozwojem przemysłu,
- wilgotnym klimatem, który sprzyja wysokim stężeniom substancji alergicznych,
- wilgocią i obecnością zwierząt w domu, (zła wentylacja powoduje duży wzrost alergenów),
- paleniem papierosów.
Postępowanie w czasie ataku astmy
Niestety, ale nawet regularne zażywanie leków i kontrola choroby do końca nie wyeliminuje napadów duszności. Podczas nagłego silnego ataku astmy oskrzelowej choremu potrzebna jest szybka pomoc. Symptomami poprzedzającymi atak astmy jest skracający się oddech, uczucie braku powietrza i napady kaszlu. Przez skurcz oskrzeli słychać charakterystyczny świszczący oddech.
Bardzo ważne jest postarać się zachować spokój, ponieważ panika może nasilić atak astmy i pogorszyć stan zdrowia. Należy podać środki rozkurczające oskrzela o natychmiastowym działaniu. Po kilku minutach chory powinien poczuć swobodę w oddychaniu.
W czasie napadu astmy należy przyjąć pozycję stojącą lub siedzącą. Nie wskazane jest leżenie, ponieważ utrudnia oddychanie. Gdy minie atak astmy należy zapewnić choremu opiekę, aż oddech wróci do normy i poczuje się lepiej.
Ważne:
Jeżeli po 20 min. atak nie minie trzeba podać drugą dawkę środków rozkurczających. Jeżeli druga dawka nie pomogła, należy wezwać pogotowie ratunkowe.
Choroby współistniejące
Astma oskrzelowa jest chorobą, przy której mogą współistnieć inne choroby, a są to:
- zapalenie zatok,
- bezdech senny,
- refluks przełyku,
- zaburzenia o podłożu psychologicznym, afektywne, lękowe.
Osoby chore na katar sienny, atopowe zapalenie skóry (AZS), pokrzywkę, mają większe predyspozycje do objawów i rozwoju astmy oskrzelowej. Astma może też iść w parze z chorobami autoimmunologicznymi.
Warto wspomnieć, że otyłość może zwiększać ryzyko zachorowania, ponieważ nagromadzona tkanka tłuszczowa zmniejsza wydolność układu oddechowego i zwiększa ilość cząsteczek zapalnych w płucach.
Rodzaje astmy
Astmę dzielimy ze względu na etiologię, na stopień ciężkości oraz ze względu na stopień kontroli astmy.
Ze względu na etiologię:
- astma o podłożu alergicznym – zewnątrzpochodna tzw. atopowa. Objawy występują na skutek wziewnego kontaktu z alergenem, gdzie następstwem jest obrzęk błony śluzowej i duszności. Atak może wystąpić nawet po kilku godzinach, nie musi to być reakcja natychmiastowa,
- astma niealergiczna – wewnątrzpochodna tzw. nieatopowa. W tym rodzaju astmy nie potwierdza się udziału czynników środowiskowych,
- postać mieszana – dolegliwości występują w czasie infekcji układu oddechowego lub po kontakcie z alergenem,
- astma zawodowa – jest częstą przyczyną chorób układu oddechowego i związana jest z czynnikami występującymi w miejscu pracy.
Ze względu na stopień ciężkości przebiegu choroby:
- astmę sporadyczną – objawy dzienne występują rzadziej niż raz na tydzień, a w nocy do dwóch razy w miesiącu i jest najlżejszym stopniem ciężkości. Chory leczy się przy użyciu leków stosowanych doraźnie,
- astmę przewlekłą lekką – objawy dzienne występują częściej niż raz w tygodniu, ale rzadziej niż raz dziennie, może utrudniać aktywność dzienną. Objawy w nocy występują częściej niż dwa razy w miesiącu. Chory aby utrzymać kontrolę choroby wymaga codziennego leczenia przeciwzapalnego,
- astma przewlekła umiarkowana – charakteryzuje się codziennym występowaniem objawów, upośledza aktywność dzienną. Objawy w nocy występują częściej niż raz w tygodniu. Chory w celu utrzymania kontroli astmy wymaga codziennego leczenia przeciwzapalnego,
- astma przewlekła ciężka – charakteryzuje się codziennym występowaniem objawów, ich intensywność ogranicza aktywność fizyczną. Objawy w nocy występują często. Ten stopień ciężkości astmy jest często postępowaniem, mimo poprawnego i intensywnego leczenia, uzyskanie kontroli i zadowalających efektów bywa trudne.
Ze względu na stopień kontroli:
- astma kontrolowana – objawy występują nie częściej niż dwa razy w tygodniu i nie ograniczają codziennej aktywności życiowej,
- astma częściowo kontrolowana – objawy występują częściej niż dwa razy w tygodniu. Chory potrzebuje leczenia doraźnego częściej niż dwa razy w tygodniu
- astma niekontrolowana – objawy występują często, kilka razy dziennie, także w nocy, ogranicza aktywność życiową.
Ważne:
Każda osoba z astmą, nawet tą sporadyczną, może mieć ciężki napad duszności zagrażający życiu.
Diagnostyka i leczenie
Rozpoznanie astmy opiera się na podstawie wywiadu, występujących objawów i przeprowadzeniu dodatkowych badań, które mają na celu wykrycie czynnika alergizującego. Dobrze przeprowadzony wywiad lekarski pozwoli stworzyć indywidualny plan, który pomoże kontrolować chorobę.
Leczenie astmy ma charakter objawowy, czyli leki podaje się w momencie pojawienia się ataku i jest uwarunkowane stopniem ciężkości. Jednym z najważniejszych elementów jest unikanie kontaktu z czynnikiem alergizującym, np. alergeny, zimne powietrze. Kiedy unikanie czynnika alergizującego jest trudne lub wręcz niewykonalne – w niektórych przypadkach stosuje się odczulanie.
Najczęściej stosowanymi lekami w astmie są leki wziewne. Stosowane leki w astmie oskrzelowej dzieli się na dwie grupy: leki stosowane doraźnie, o szybkim, ale krótkim działaniu (rozszerzają oskrzela, zmniejszają uczucie duszności). Należą do nich: salbutamol, choliniolityki, beta2-mimetyki (SABA). Druga grupa leków to leki o długotrwałym działaniu i zaliczamy tu przede wszystkim kortykosteroidy, beta2-mimetyki (LABA) zmniejszają napięcie, obrzęk błony śluzowej i rozszerzają oskrzela.
Przeczytaj także: Wyprysk kontaktowy alergiczny
Astma oskrzelowa – sport i dieta
Niektóre produkty spożywcze mogą wywołać atak astmy, dlatego przy doborze odpowiedniej diety powinien wziąć udział lekarz.
Korzystne działanie, które łagodzi i pozwala łatwiej kontrolować astmę ma dieta bogata w owoce i warzywa zawierająca duże ilości witaminy C. Pozytywnie wpływa spożywanie selenu, magnezu, kwasów omega-3. Regularne jedzenie cebuli może przeciwdziałać atakom astmy, ponieważ znajdujące się w miąższu składniki mają właściwości przeciwzapalne. Podobne właściwości przeciwzapalne ma także czosnek.
Unikać należy produktów alergizujących, glutaminianu sodu, konserwantów, które mogą wywołać atak astmy.
Osoby chore na astmę oskrzelową nie powinny rezygnować z uprawiania sportu, każdy ruch nawet spacer korzystnie wpływa na układ oddechowy. Pływanie jest dyscypliną, która bardzo dobrze wpływa na mięśnie oddechowe i zwiększa pojemność płuc.
Inne sporty też mają korzystne działanie należy jednak pamiętać o rozgrzewce przed treningiem, nie forsować się i nie ćwiczyć, kiedy powietrze jest zbyt zimne. Nie wskazane jest uprawiać sporty wymagające dużego wysiłku fizycznego. Przed treningiem powinno się wziąć lek rozszerzający oskrzela.