Alergia – jak ją rozpoznać? Rodzaje alergii, objawy, leczenie

World Allergy Organization – Światowa Organizacja Alergii – zrzeszająca członków ze 103 regionalnych i międzynarodowych towarzystw alergologicznych już w 2013 roku wyrokowała, że choroby alergiczne to globalny problem zdrowia publicznego. Czy miała rację? Przeczytajcie, czym jest alergia, jakie są jej przyczyny, rodzaje i objawy.     

Co to jest alergia?

Alergia to dysfunkcja organizmu ściśle związana z układem odpornościowym. U osoby zdrowej, na skutek kontaktu z cząsteczkami chorobotwórczymi – wirusami czy bakteriami – komórki krwi limfocyty T rozpoczynają unieszkodliwianie intruzów. Natomiast u alergika rozpoznawanie wrogów jest zaburzone – stają się nimi substancje, dla osoby niedotkniętej alergią obojętne. Dla uczulonego natomiast kontakt z alergenami może być równoznaczny z łagodnymi objawami chorób alergicznych np. wodnisty katar czy łzawienie oczu, ale też z silnymi np. zapalenie jelit czy zwężenie dróg oddechowych, a nawet śmiertelnie niebezpiecznymi objawami. Innymi słowy alergia to stan zapalny jednego lub kilku narządów w organizmie, który występuje podczas kontaktu z alergenem a ryzyko wystąpienia objawów zależne jest od danej osoby i jej nadwrażliwości na dany alergen.

Alergia – choroba przewlekła

Alergia niewtajemniczonym kojarzy się wyłącznie z niegroźnym sezonowym katarem. Tymczasem jest ona chorobą przewlekłą, często towarzyszącą choremu przez całe życie i  pozostawiającą w organizmie nieodwracalne patologiczne zmiany.

Ponadto alergia to także choroby alergiczne jak przewlekłe atopowe zapalenie skóry czy astma oskrzelowa, która również jest schorzeniem przewlekłym, gdzie występuje proces zapalny błony śluzowej w układzie oddechowym oraz nadwrażliwość na różnorodne czynniki zewnątrzpochodne.

Jak powstaje alergia? Przyczyny 

Aby lepiej zrozumieć tę jednostkę chorobową, przyjrzyjmy się mechanizmowi powstawania alergii.

Substancje, na które układ odpornościowy uczulonego reaguje ze wzmożonym zaangażowaniem, nazywane są alergenami. Alergeny rozpoznawane są przez komórki dendrytyczne, które następnie prezentują je limfocytom T. Te z kolei angażują limfocyty B do wytwarzania immunoglobulin IgE. W dalszej kolejności przeciwciała IgE łączą się z komórkami tkanki łącznej i błon śluzowych wydzielających histaminę. Dalszy mechanizm powstawania reakcji alergicznej – alergii wiąże się z nadmierną produkcją histaminy odpowiedzialnej za łzawienie i zaczerwienienie oczu, swędzenie, alergiczny nieżyt nosa, duszności, podrażnienia skóry i inne dolegliwości zgłaszane przez uczulonych. Regularny kontakt z alergenami wpływa na obniżenie jakości życia chorego.  

Dodatkowym czynnikiem jest również wadliwe działanie układu odpornościowego, nadmiar przeciwciał IgE oraz większa przepuszczalność błon śluzowych jelit czy układu oddechowego, co powoduje że alergeny łatwiej wnikają do organizmu, wywołując wystąpienie nadwrażliwości typu I.

Co wywołuje alergię?

Światowa Organizacja Alergii w opublikowanej w 2011 (i zaktualizowanej w 2013 roku) Białej Księdze Alergii prognozowała, że choroby alergiczne to globalny problem zdrowia publicznego oraz że statystki dotyczące uczulonych będą wzrastać¹. Miała rację. Obecnie szacuje się, że liczba alergików, w porównaniu do 10 lat wstecz, podwoiła się. Wydłuża się też spis substancji uczulających. 

Co wywołuje alergię? 

W występujących reakcjach alergicznych odpowiedzialne są alergeny:

• roślinne – wdychanie pyłków roślin i traw czy spożywanie orzechów, mleka, soi itp. 
• zwierzęce – m.in. uczulenie na sierść kota czy psa, spożywanie ryb
• chemiczne – konserwanty, barwniki, detergenty i inne zawarte zarówno w żywności, jak i kosmetykach

W dalszej części artykułu wytłumaczymy, czym różnią się alergia pokarmowa, kontaktowa, wziewna oraz iniekcyjna. 

Objawy alergii

Nie da się jednoznacznie stwierdzić, jakie są objawy alergii, ponieważ uzależnione są od wielu czynników. Osoba uczulona może zauważać jedynie okresowe symptomy związane z pyleniem olchy i skarżyć się na objawy alergicznego nieżytu nosa, katar – sienny czy swędzenie, druga z kolei cierpieć z powodu nieustannego łzawienia i kontaktu z alergizującymi ją roztoczami powodującymi duszności, trzecia z osób dostanie wysypki na skórze, która może świadczyć o tym że to alergia skórna, natomiast jeszcze inna może zostać ugryziona przez owada i wymagać natychmiastowej hospitalizacji. 

Objawy alergii mogą obejmować symptomy:

• ze strony układu oddechowego – duszności, świszczący kaszel, zatkany nos, kichanie
• ze strony układu pokarmowego – biegunki, wymioty, zaparcia, ból brzucha, nudności
• skórne – podrażnienia skóry, świąd, pokrzywka, rumień, obrzęk warg
• ze strony układu nerwowego – bóle i zawroty głowy

Do objawów alergii zalicza się także gorączkę oraz zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny.

Alergia – rodzaje

Tak, jak objawy alergii mogą być różne, tak nie istnieje jeden wzór obejmujący wszystkie alergeny. Uczulać mogą być zarówno zwierzęta, jak i żywność czy produkty chemiczne. Dlatego najbardziej popularna klasyfikacja tej choroby przewlekłej to:

alergia pokarmowa 

Występuje na skutek spożycia danego alergenu. Przyjmuje się, że najczęściej uczulającymi produktami są mleko, orzechy, jaja, zboża, a także cielęcina, wołowina i ryby. Objawy alergii pokarmowej zazwyczaj dotyczą układu trawiennego – chory boryka się z bólem brzucha, wymiotami czy biegunką – oraz skóry – uczulony może zauważyć na twarzy zaczerwienienie czy swędzącą wysypkę.    

alergia kontaktowa 

Pojawia się w konsekwencji kontaktu alergenu ze skórą uczulonego. W przypadku tego rodzaju alergii substancjami alergizującymi mogą być chrom czy nikiel wykorzystywane do produkcji biżuterii, konserwanty zawarte w kosmetykach czy formaldehyd pokrywający wierzchnią warstwę mebli. Reakcja alergiczna może mieć charakter nagły albo opóźniony. W przypadku opóźnionego typu reakcji może wystąpić problem w diagnozie, ponieważ objawy pojawiają się dopiero po jakimś czasie, nawet po kilku godzinach. Dlatego ciężko będzie stwierdzić co wywołało objawy alergii. Alergia kontaktowa najczęściej daje objawy skórne w postaci, swędzącej wysypki czy suchej, łuszczącej się skóry. W niektórych przypadkach pojawiają się gródki, pęcherzyki czy nawet obrzęk skóry.

alergia wziewna

To alergia, której symptomy zauważalne są na skutek wdychania alergenów. Są nimi najczęściej pyłki drzew i traw, roztocza, a także sierść zwierząt. Objawy alergii wziewnej to między innymi napady kichania, zaczerwienienie spojówek, łzawiące oczy. W innych przypadkach może to być katar oraz zapalenie błony śluzowej nosa.

alergia iniekcyjna

Objawy tej alergii pojawiają się jako następstwo wkłucia alergenów. Substancjami uczulającymi mogą być zarówno leki podane w postaci szczepionki, jak i ukąszenia owadów poprzez jad wstrzyknięty pod skórę, a objawy alergii iniekcyjnej obejmować mogą wysypkę, obrzęk, a nawet nadwrażliwości typu I, który może być nawet bezpośrednim zagrożeniem życia – wstrząs anafilaktyczny.   

Nadwrażliwość typu I jest to reakcja alergiczna występująca po kontakcie z alergenem określanym jako natychmiastowy albo anafilaktyczny. Nadwrażliwość ta występuje w miejscach (tkankach), gdzie jest dużo komórek tucznych czyli między innymi w drogach oddechowych, skórze, śluzówce przewodu pokarmowego. Objawy tego typu nadwrażliwości to np. obrzęk Quinckego, ostry przebieg pokrzywki czy wspomniany wyżej i bardzo niebezpieczny dla zdrowia a nawet życia wstrząs anafilaktyczny.

Alergia krzyżowa

Zdarza się, że uczuleni zmagają się z objawami alergii krzyżowej. W dużym uproszczeniu – dochodzi do niej, gdy nowy alergen, przez podobną budowę, mylnie rozpoznawany jest jako alergen pierwotnie uczulający. Tym sposobem symptomy alergii krzyżowej mogą pojawić się po spożyciu jabłka czy brzoskwini, mimo że uprzednio stwierdzono uczulenie na pyłki roślin np. brzozy. Co ciekawe, to właśnie pyłki oraz świeże owoce najczęściej wchodzą w krzyżowe reakcje alergiczne. 

Marsz alergiczny 

Alergia oraz alergia krzyżowa to nie jedyne, z czym uczuleni muszą się mierzyć. Istnieje ryzyko, że wraz z wiekiem dana choroba przekształci się w zupełnie inną – szacuje się, że nawet 40% dzieci, u których stwierdzono atopowe zapalenie skóry, zachoruje na astmę oskrzelową. Spowodowane jest to uwarunkowaniami genetycznymi oraz wczesnym kontaktem z substancjami alergizującymi. Zjawisko to obejmuje nie tylko rozwój chorób, ale i nietolerancję na dany alergen –  z wiekiem pacjent może zauważyć wyciszenie się alergii pokarmowej kosztem nasilenia alergii wziewnej.

Alergia u dzieci i dorosłych

Alergia to choroba najczęściej dotykająca dzieci, a nawet niemowlęta. Reakcja uczuleniowa na detergenty, krowie mleko czy przy wprowadzaniu pokarmów stałych – na gluten – to częste zjawisko. Co ciekawe, dzieci mogą „wyrosnąć” z alergii, natomiast dorośli zdiagnozować u siebie uczulenie, pomimo tego, że nigdy wcześniej nie mieli żadnych symptomów. 

Jak rozpoznać alergie?

Alergie, przy wnikliwej obserwacji swojego organizmu, można rozpoznać samemu. Spożywanie konkretnego pokarmu, kontakt ze zwierzęciem czy założenie wybranych kolczyków połączone z uczuleniem, które objawia się wysypką, obrzękiem i innymi objawami alergicznymi jak np. biegunka, a następnie odstawienie czynnika alergizującego wraz z ustąpieniem dolegliwości to istotny znak dla uczulonego. Wnikliwa obserwacja na pewno ułatwi wstępną diagnozę lekarzowi pierwszego kontaktu, a kolejno – potwierdzenie jej alergologowi.  

Badania alergiczne

Alergolog swoją diagnozę powinien podeprzeć wynikami badań alergicznych. Wśród diagnostyki alergii są:

• testy alergiczne prowokacyjne – opisane w powyższym paragrafie z tą różnicą, że przebiegają w gabinecie pod kontrolą lekarską. Polegają na testowym kontakcie uczulonego z alergenem i dalszej obserwacji czy wystąpi reakcja uczuleniowa.
• testy alergiczne z krwi – wykonuje się je, pobierając próbkę krwi i badając ją pod kątem swoistych przeciwciał IgE.
• testy alergiczne skórne – polegają na nakłuciach skóry, w które wprowadzane są niewielkie ilości alergenów, a następnie obserwacji odczynu. 

Alergia – jak leczyć?

Ze względu na to, że alergia jest chorobą przewlekłą, wyleczenie jej nie należy do najprostszych, a czasami bywa niemożliwe. Więc jak można wyleczyć alergie?

Istnieje kilka metod terapii alergii:

• leczenie objawowe alergii – polega na przyjmowaniu leków mających na celu złagodzenie symptomów. Terapia może opierać się o leki antyhistaminowe podawane zarówno doustnie, jak i miejscowo – wiele z nich dostępnych jest bez recepty – oraz glikokortykosteroidy powszechnie nazywane sterydami. W leczeniu objawów alergii stosuje się również mniej popularne kromony, środki antyleukotrienowe czy sympatykomimetyki.
• leczenie przyczyny alergii wziewnej – polega na tzw. odczulaniu, czyli wstrzykiwaniu pacjentowi alergenów, na które organizm ma się uodpornić. Odczulanie może trwać nawet kilka lat, a jego skuteczność często uzależniona jest od wieku pacjenta.  
• leczenie alergii pokarmowej – polega na wciąż nie do końca opracowanej i skutecznej metodzie immunoterapii.      

Alergia jak sobie pomóc – domowe sposoby

Na pewno pomocne okaże się wyeliminowanie danego pokarmu z diety czy unikanie ekspozycji na alergen. W przypadku uczulenia na pyłki nie zaleca się jazdy samochodem z otwartym oknem czy spacerowania w miejscach, w których stężenie pyłków jest największe. W ostatnim artykule przedstawiliśmy domowe sposoby na radzenie sobie z alergią na kurz. Może będą dla Was pomocne. 

Alergia powikłania

Alergia, tak jak i inne choroby przewlekłe, wymaga jak najwcześniejszego rozpoznania i leczenia, a brak zastosowanej terapii może wiązać się z powikłaniami w postaci wyżej omówionego marszu alergicznego czy rozwoju astmy oskrzelowej.