17 milionów Europejczyków, w tym 3,5 miliona dzieci boryka się z nieprawidłową reakcją organizmu na spożywane pokarmy. U 8% istnieje ryzyko zagrażającej życiu reakcji anafilaktycznej. Czym jest alergia pokarmowa – problem, który sięga i wpływa na zdrowie tak wielu ludzi? Jakie daje objawy i czy można ją wyleczyć?
Co to jest alergia pokarmowa i jak często występuje?
Alergia pokarmowa, mylona z nietolerancją pokarmową, to „nadgorliwa” reakcja organizmu na spożytą żywność. Organizm uczulonego rozpoznaje dany składnik jako wrogi, w efekcie czego następuje szereg mechanizmów prowadzących do nadmiernej produkcji histaminy. To właśnie ona odpowiada za procesy zapalne powodujące dolegliwości wpływające na komfort, a nawet życie pacjenta.
Jak często występuje alergia pokarmowa? Jak podaje Europejska Akademia Alergologii i Immunologii Klinicznej – aż 17 milionów Europejczyków, w tym 3,5 miliona dzieci, cierpi na zespół objawów występujących po spożyciu wybranych pokarmów. 8% z nich narażone jest na anafilaksję – uogólnioną reakcję nadwrażliwości zagrażającą życiu.
Organizacje zdrowia alarmują, że alergie pokarmowe to coraz częściej występujący problem, który wciąż przybiera na sile.
Przyczyny alergii pokarmowej – co powoduje alergię pokarmową?
Na ten moment nie można jednoznacznie stwierdzić, co jest dokładną przyczyną alergii pokarmowej, jednak istnieje kilka czynników mających wpływ na jej pojawienie się.
Czynniki / Przyczyny alergii pokarmowej:
- Predyspozycje genetyczne – objawy alergii częściej występują u osób, w których rodzinie odnotowano przypadki uczulenia na pokarmy.
- Obecność innej alergii – osoby uczulone na inne alergeny (np. wziewne) mają predyspozycje do pojawienia się alergii pokarmowej.
- Nieodpowiednia dieta matki w okresie ciąży – zbilansowana dieta ciężarnej ma ogromny wpływ na prawidłowy rozwój układu immunologicznego dziecka.
- Nawyki żywieniowe – od sposobu obróbki żywności oraz nawyków żywieniowych charakterystycznych dla danych populacji zależy ryzyko wystąpienia alergii pokarmowych.
- Dym tytoniowy – dzieci ciężarnych palących papierosy lub wystawionych na ekspozycję dymu tytoniowego mogą mieć predyspozycje do zachorowania na astmę.
- Zanieczyszczenie powietrza – badania udowodniły, że smog może nie tylko intensyfikować objawy alergii, ale i sam być alergenem1.
- Niedobór witaminy D3 – niedostateczna ekspozycja na promienie słoneczne czy brak suplementacji witaminy D3 w okresie prenatalnym wpływa na kondycję układu autoimmunologicznego dziecka.
Alergia pokarmowa objawy
Alergia może mieć konsekwencje związane z układem pokarmowym czy oddechowym a także objawiać się reakcjami skórnymi, zmianami w jamie ustnej i nawet zagrażającą życiu anafilaksją. Ponadto objawy alergii pokarmowej mogą wystąpić od razu po spożyciu alergenu, jak i po kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu minutach później.
Alergia pokarmowa – objawy:
- obejmujące układ oddechowy – duszności, katar o wodnistej wydzielinie, alergiczny nieżyt nosa, kichanie, zapalenie zatok, atak astmy alergicznej
- dotyczące układu pokarmowego – biegunka, wzdęcia, zaparcia, ból brzucha, odbijanie, zgaga, zapalenie jelit spowodowane uporczywymi biegunkami
- obejmujące zmiany w obrębie jamy ustnej – obrzęk warg, pieczenie i zaczerwienienie w jamie ustnej
- dające symptomy skórne – bąble pokrzywkowe, świąd, wysypka, łuszczenie się naskórka
- związane z anafilaksją – zaczerwienienie skóry, świszczący oddech i trudności z oddychaniem spowodowane obrzękiem górnych dróg oddechowych, spadek ciśnienia tętniczego krwi, wymioty, utrata przytomności
Objawy alergii pokarmowej mogą być zintensyfikowane wysiłkiem następującym po spożyciu posiłku zawierającego alergeny – to tzw. anafilaksja indukowana wysiłkiem fizycznym. Co ciekawe – chorzy nie zauważą u siebie symptomów, jeśli po przyjęciu pokarmu nie narażą się na wysiłek. I na odwrót – gdy rozpoczną aktywność fizyczną bez uprzedniego spożycia alergenów2.
Alergia pokarmowa u niemowląt i dzieci
Uczulenie na dane pokarmy może występować już u kilkutygodniowych niemowląt, ponieważ jest to spowodowane przenikaniem niektórych alergenów do mleka matki. Dlatego też istotna jest obserwacja nawyków żywieniowych kobiety i reakcji ze strony układu immunologicznego dziecka.
Najczęstsze objawy alergii pokarmowej u niemowląt i dzieci:
- objawy skórne – swędząca i sucha skóra, wysypka na twarzy, na zgięciach kolan i łokci
- symptomy ze strony układu oddechowego – katar, kaszel, przezroczysta wydzielina z nosa, obrzęk błon śluzowych
- symptomy ze strony układu pokarmowego – wymioty, biegunki, ulewanie, kolki, krew w stolcu
Najczęstsze pokarmy uczulające dzieci i niemowlęta:
- mleko krowie
- jajka
- orzechy
- ryby i owoce morza
- pszenica
Rozszerzanie diety dziecka powinno odbywać się stopniowo, aby w razie pojawienia się objawów uczulenia, rozpoznać alergizujący składnik.
Alergia pokarmowa u dorosłych
Nadwrażliwość na pokarmy IgE-zależna dotyka również dorosłych. Co ważne, nieprawidłowa reakcja ze strony układu immunologicznego po spożyciu danego produktu może pojawić się nagle, pomimo że dorosły nigdy wcześniej nie chorował na alergię pokarmową.
Objawy alergii pokarmowej u dorosłych:
- biegunki
- zaparcia
- odbijanie
- zgaga
- mdłości
- wymioty
- bóle brzucha
- zaczerwienienie w jamie ustnej
- wysypki skórne
- sucha i swędząca skóra
- wstrząs anafilaktyczny
Alergia a nietolerancja
W 2003 roku World Allergy Organization przedstawiła terminologię, w której dokonała rozgraniczenia na alergię pokarmową IgE-zależną oraz pozostałe niealergiczne reakcje pokarmowe IgE-niezależne. W skład ostatniej grupy wchodzą nietolerancje nieimmunologiczne często mylone z alergią3.
Niealergiczne reakcje pokarmowe zostały dodatkowo podzielone na:
- reakcje autoimmunologiczne – uwarunkowana genetycznie celiakia
- reakcje pseudoalergiczne – spowodowane dodatkiem konserwantów, pokarmem bogatym w histaminę czy w salicylany
- nietolerancje nieimmunologiczne – laktozy, glutenu, fruktozy
- reakcje IgG zależne
Nietolerancje pokarmowe mogą dawać objawy podobne do nadwrażliwości mających swą genezę w układzie immunologicznym. Stąd też trudności w postawieniu prawidłowej diagnozy.
Alergeny pokarmowe
Najczęstsze alergeny pokarmowe w Polsce to mleko krowie, jaja oraz orzechy arachidowe. Do listy należy dopisać także pszenicę (gluten), soję, niektóre ryby i owoce morza, orzechy włoskie i laskowe, gorczycę, seler oraz sezam.
Najczęstsze alergeny pokarmowe różnią się w zależności od zamieszkiwanego regionu, a także od nawyków żywieniowych danej populacji. Dla przykładu – spożycie orzeszków ziemnych w USA oraz w Chinach utrzymuje się na podobnym poziomie. Jednak to w USA lekarze udowodnili duży procent uczulonych, natomiast w Chinach problem ten nie wystąpił. Dlaczego? Ponieważ Amerykanie orzeszki prażą, a Chińczycy gotują4.
Diagnostyka alergii pokarmowej
Rozpoznanie nadwrażliwości na pokarmy IgE-zależnej opiera się przede wszystkim na dokładnym wywiadzie z pacjentem. Dlatego informacja, w którym momencie, lub po zjedzeniu jakich produktów zaobserwował u siebie objawy, będzie cenna w diagnostyce alergii pokarmowej. W tym celu pomocny może okazać się dzienniczek żywieniowy z zapiskami na temat rodzaju posiłku, godziny jego spożycia, symptomów, które po nim wystąpiły itp.
Po spisaniu wywiadu lekarz może zlecić alergiczne testy skórne, badanie stężenia IgE z surowicy krwi lub próby prowokacyjne.
Diagnostyka alergii pokarmowej:
- skórne testy alergiczne – opiera się na podskórnym wprowadzeniu ekstraktów alergenów oraz obserwacji powstałego odczynu
- badanie specyficznych przeciwciał IgE – laboratoryjne pobranie próbki krwi, a następnie ocenienie stężenia specyficznych przeciwciał IgE informujących o alergii
- dieta eliminacyjna i próby prowokacyjne – polega na wyeliminowaniu z diety możliwie alergizujących produktów spożywczych, a następnie spożyciu ich w warunkach ambulatoryjnych i obserwacji
W przypadku diagnostyki nadwrażliwości pokarmowej u dzieci i niemowląt zalecana jest obserwacja oraz dieta eliminacyjna pod okiem specjalisty. Natomiast Testy z krwi nie wykrywają nietolerancji nieimmunologicznych, które są częstą przyczyną symptomów.
Alergia pokarmowa leczenie
Obecnie jedynym sposobem leczenia alergii pokarmowej jest wyeliminowanie z jadłospisu alergizujących produktów oraz innych, mogących zawierać te produkty. Dla przykładu – dziecko uczulone na mleko krowie powinno unikać samego mleka, a także jogurtów, słodyczy, lodów itp.
W przypadku silnych reakcji autoimmunologicznych specjalista może przepisać leki na alergie pokarmowe – antyhistaminowe czy doustne glikokortykosteroidy, a także zalecić zaopatrzenie domowej apteczki w adrenalinę. Podstawą leczenia jest jednak dieta eliminacyjna.
Alergia pokarmowa – jak długo trwa i czy możliwe jest całkowite wyleczenie?
Dobrą wiadomością dla rodziców uczulonych dzieci jest fakt, że alergia pokarmowa może samoistnie ustąpić wraz z wiekiem. Na przykład alergia na gluten czy mleko u niemowląt i dzieci zazwyczaj ustępuje do 5. roku życia. Należy pamiętać jednak, że im później alergia pokarmowa wystąpiła, tym mniejsze szanse na jej całkowite wyleczenie.
Niestety, u dzieci i dorosłych z predyspozycją do alergii na dany produkt, symptomy nadwrażliwości pokarmowych mogą powrócić nawet po kilku latach od zakończonej kuracji. Pacjent jest także narażony na wystąpienie reakcji alergicznej na produkty, które wcześniej tolerował, a ponadto na pojawienie się uczulenia na alergeny wziewne oraz na rozwój astmy5.
Profilaktyka – co należy robić po zakończeniu leczenia
Po kuracji zakończonej sukcesem można rozszerzyć dietę o wcześniej alergizujące pokarmy. Aby uniknąć ryzyka ponownego wystąpienia alergii, odradza się podawanie dziecku nowych potraw, gdy jego układ immunologiczny osłabiony jest chorobą.
Po zakończeniu leczenia nie należy zapominać o wizytach lekarskich, ponieważ specjalista może zlecić kontrolne badania i zaproponować dalszy plan działania.
Istnieją domowe sposoby na alergię pokarmową opierające się na spożywaniu składników regulujących poziom histaminy, a więc i przeciwzapalnych, zmniejszających obrzęk śluzówki czy działających przeciwbakteryjnie. Są to zioła takie jak oregano czy melisa, cebula, czosnek, olej lniany, a także żywe kultury bakterii w postaci rozmaitych kiszonek.
1 Kołodziej Beata, Polscy lekarze jako pierwsi na świecie udowodnili istnienie alergii na pył zawieszony, online: https://pulsmedycyny.pl/polscy-lekarze-jako-pierwsi-na-swiecie-udowodnili-istnienie-alergii-na-pyl-zawieszony-1108586, dostęp 29.03.2022 r.
2 Gawrońska-Ukleja E i wsp., Anafilaksja zależna od pszenicy indukowana wysiłkiem, [w:] Alergia, Astma, Immunologia 2017, 22 (2-3)
3 Johansson S.G., Bieber Thomas, Dahl Ronald, Revised terminology for allergies and related conditions, online: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12953386/, dostęp 29.03.2022 r.
4 Sampson Hugh., Update on food allergy, online: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15131561/, dostęp 30.03.2022 r.
5 Krogulska Aneta, Znaczenie alergenów pokarmowych u dzieci i dorosłych z alergią wziewną [w:] Alergia, Astma, Immunologia 2016, nr 21 (1), s. 16-27